Yapay yağmur (suni yağış veya yağmur bombası), mevcut buluttan insan müdahalesi ile yağış elde etme yöntemidir. Temel hedef; enerji ihtiyacını karşılamak, kurak bölgelere su temin etmek, sisi dağıtmak, hava olaylarını kontrol altına almaktır. Temeli, yağışa uygun sıcaklıkta olan bulutlara yoğunlaşma çekirdeklerini dışarıdan suni olarak vermektir.
Tarihi gelişimi
1940’lı yıllarda gümüş iyodür kullanılmasıyla çalışmalar başlamıştır. 1960’lı yıllarda ABD tarafından geliştirilen sistem günümüzde 24 ülke tarafından uygulanmaktadır. Türkiye’de 1990’larda İSKİ tarafından İstanbul’da ve değişik zamanlarda İzmir ve Ankara’da uygulanmıştır. Bulut tohumlama olayı Türkiye’de günlük dilde yağmur bombası’ adıyla anılmaktadır.
İlk uygulamayı Irving Langmuir ve Vincent Schaefer 1940’ların sonlarında yapmıştır. Uçaktan bulutlara CO2 buzu atarak denediler. Bulut tohumlama işini Bernard Vonnegut gümüş iyodür kullanarak uyguladı (1947). Gümüş iyodür kuru buzdan (CO2 buzu) daha kolay kullanıma sahiptir ve günümüzde de halen çoğunlukla o kullanılmaktadır.
Bulut tohumlama ve yağış
Yağışın oluşabilmesi için öncelikle bulutun olması gerekir. Bulut yeterince soğuduktan sonra havada doğal olarak bulunan ve yoğunlaşma çekirdeği adı verilen zerreciklerin üzerinde su birikmeye başlar. Büyüyen damlalar yerçekimine karşı koyamayarak yere doğru düşmeye başlarlar. Yoğuşmanın başlaması için yeterince soğumasına rağmen ortamda yoğunlaşma çekirdekleri yoksa yağış oluşmaz. Suni yağışta bulutlara buz parçacıkları vererek yağış oluşturulmaya çalışılır. Bulut tohumlamada; amonyum nitrat, kadmiyum iyodür, bakır sülfür, kurşun iyodür, CO2 buzu ve gümüş iyodür kullanılabilir.
Bulut tohumlamada dikkat edilmez ise olumsuz sonuçlar ortaya çıkabilir: dolunun artması veya yağışın azalması gibi. Uygulama sırasında; rüzgar durumu, hava şartları, havanın yükselme hızı, soğumuş su damlacıkları, damlacıkların birleşerek büyüme özellikleri, çekirdek konsantrasyonu özellikleri göz önüne alınır. Tohumlamadan 15 dakika ile 1 saat içinde yağış alınabilir. Genellikle yaz mevsimindeki kümülüs bulutları ile kışın görülen alçak bulutlar suni yağış için uygundur.
Bir yamaçtan yükselmekte olan orografik bulutlarda bulut tohumlamanın yağış artışına neden olduğu tespit edilmiştir. Stratiform bulutları ise ince bulutlar oldukları için tohumlama ile yağış bırakır ve yok olarak yerlerini açık havaya bırakırlar.
Tohumlama işlemi birkaç türlü yapılır. Genelde uçaklar, yerden havaya atılan roketler ve jeneratörler kullanılır. Jenaratörler yerden havaya yoğunlaşma zerreciklerini püskürtürler. Bulut tohumlamanın yağışı %5 ile %20 arasında artırdığı görülmüştür. Türkiye’de bulut tohumlamaya itiraz eden bilim adamları da mevcuttur.
